Przejdź do treści strony Przejdź do menu Przejdź do wyszukiwarki Przejdź do mapy biuletynu
Kontrast:
Rozmiar czcionki:
Odstępy:
Reset:
Lektor:

Miasto i Gmina Sandomierz

Dzieje Sandomierza 

Sandomierz - miasto położone w sercu Europy Środkowej, zasobne w zabytki najwyższej, międzynarodowej klasy, zachwycające swą lokalną różnorodnością i majestatycznym pięknem dawnych sedes regni principales. W Królewskim Mieście spotykają się tradycja i nowoczesność, regionalizm wschodu i dynamika zachodu, tworząc specyficzny klimat kulturowego zróżnicowania. Wizyta w Sandomierzu może stać się sentymentalną wędrówką w głąb skarbnicy polskiej kultury i tradycji. Niewiele miast w Polsce może poszczycić się tak bogatym dziejowo zapisem na kartach historii.

Najwcześniejsze ślady obecności człowieka na terenie nadwiślańskiego grodu pochodzą z młodszej epoki kamiennej – neolitu (5200 p.n.e. – 1700 p.n.e.), jednak prawdziwy rozwój miasta nastąpił w okresie wczesnego średniowiecza. Przez miasto w tym okresie przebiegały najważniejsze europejskie szlaki handlowe. W XI w. Sandomierz obok Krakowa i Wrocławia, został wyszczególniony przez Galla Anonima jako jeden z najważniejszych grodów w Polsce. Podział dzielnicowy według testamentu Bolesława Krzywoustego ustanowił nadwiślański gród jednym z księstw, którym władali najznamienitsi z Piastów: Henryk Sandomierski, Bolesław Kędzierzawy, Kazimierz Sprawiedliwy, Leszek Biały i Bolesław Wstydliwy.

Rozbicie dzielnicowe nie osłabiło Sandomierza, do zachwiania wysokiej wówczas pozycji grodu, przyczyniła się seria najazdów tatarskich w XIII w. podczas których spłonęła duża część drewnianej zabudowy miasta. Po tak znacznych zniszczeniach podjęto decyzję o przeniesieniu grodu na tereny wyżej umiejscowione. W 1286 r. nastąpiła druga lokacja miasta na prawie magdeburskim, ustanowiona przez Leszka Czarnego, pierwsza miała miejsce około 1226 roku. Zjednoczenie ziem polskich pod władzą jednego władcy zadecydowało o zmianie nomenklatury regionalnej, księstwo odtąd przyjęło miano województwa.

W połowie XIV wieku miasto najechali Litwini, którzy podobnie jak Tatarzy pozostawili po sobie wiele zniszczeń. Niebawem po tym wydarzeniu na tronie Rzeczpospolitej zasiadł najprężniej działający władca z dynastii Piastów – Kazimierz Wielki, który podjął decyzję o zmianie zabudowy miasta z drewnianej na murowaną. Dokonania tego okresu można podziwiać aż po czasy współczesne, bowiem sandomierska starówka nie zmieniła do dziś swojego zasadniczego układu przestrzennego. Okres ten można zaliczyć do najbardziej rozwojowych w dziejach miasta, niebawem jednak za sprawą szlaku wiślanego prowadzącego z Lublina na Litwę pojawiła się potrzeba zmian administracyjnych, wówczas wyodrębniono z sandomierskiego nowe województwo lubelskie. Zmniejszenie terenu nie wpłynęło negatywnie na rozwój Sandomierza, na przełomie XV i XVI wieku odnotowano najbardziej dynamiczny wzrost w wielu dziedzinach działalności kulturalno-gospodarczej na terenie nadwiślańskiego grodu. 

Powodem zahamowania bujnego rozkwitu, który miał miejsce przez dwa wieki, był potop szwedzki, podczas którego zniszczone zostały najważniejsze punkty na mapie miasta, między innymi Zamek Królewski. Udało się ocalić jedynie zachodnie skrzydło budowli, które można podziwiać do dziś. Dopełnieniem złej sytuacji miasta był najazd Rakoczego. Te dwa newralgiczne momenty w dziejach nadwiślańskiego grodu sprawiły, że miasto miało wielkie trudności z powróceniem do dawnej formy architektonicznej oraz gospodarczej.

Kres świetności Rzeczpospolitej i jej najpotężniejszych miast przyniosły rozbiory. Sandomierz znalazł się na granicy podziału dokonanego przez zaborców, niedługo po tym stracił swoje prawa administracyjne na rzecz Radomia. Podwyższenie rangi miasta dokonało się za sprawą bulli papieża Piusa VII, która ustanowiła Sandomierz stolicą diecezji.

Sytuacja miasta pogorszyła się za sprawą I wojny światowej, podczas której miasto pochłonięte zostało przez zbrojne działania wojenne. Moment odzyskania niepodległości obudził w mieszkańcach Sandomierza nadzieję na odzyskanie dawnej świetności, prężne działania na rzecz odbudowy wielu struktur społeczno-gospodarczych spowodowały, że władze centralne podjęły decyzję o zlokalizowaniu w mieście stolicy Centralnego Okręgu Przemysłowego. Rozwój miasta stłumiła II wojna światowa, która nie przyczyniła się do zniszczeń zabudowy. W okresie powojennym Sandomierz nie mógł kontynuować założeń dotyczących funkcjonowania COP-u, niemniej jednak znacznie wzrosło znaczenie przemysłu, w latach 60-tych wybudowano Hutę Szkła Okiennego. W tym samym czasie rozpoczęła się rewaloryzacja zabytków, która trwa nieustannie do dziś. Administracyjnie Królewskie Miasto znalazło się w 1975 r. w województwie tarnobrzeskim, natomiast po reformie, w 1999 r. zostało umieszczone w obrębie województwa świętokrzyskiego.

Dzieje Sandomierza naznaczone są wyjątkowym rysem historycznym, który sprawia, że jest on unikalnym miejscem na mapie Polski. Królewskie Miasto ukształtowane przez następujące po sobie epoki historyczne zadziwia swą niepowtarzalną architekturą, przechowującą wspomnienie minionych tysiącleci oraz czaruje wyjątkowym regionalnym kolorytem przyrodniczym.

 

Opracowała -  Katarzyna Knap